جشن بزرگ مهرگان خجسته باد

اینجا ایران است سرزمین مهرگان. کاش که میشد همانطور که عید غدیر و فطر رو جشن میگیریم این مناسبت که سنتی تر و مختص ایرانیان است را هم جشن بگیریم.

جشن مهرگان دومین و بزرگترین جشن ایرانی بعد از نوروز می باشد که متاسفانه خیلی از ایرانی ها این قضیه را نمیدانند. جشن مهرگان جشنیه که خورشید جهان تاب با گردش باشکوه اش پا به مهر و میزان میگذارد. نوروز به دستور جمشید بنا نهاده شد ومهرگان درزمان فریدون پسر آبتین، شاه ایران، و نیای آریاییان به دستور فریدون پایه گذاری شد. جشن مهرگان روز پیروزی ایرانیان و فریدون شاه بر ضحاک است.   جشن مهرگان به نقل قول از شاهنامه فردوسی:

فریدون چو شد بر جهان کامکار              ندانست جز خویشتن شهریار
به رســم کیان تاج و تخت مهی             بیاراست  با  کاخ  شاهنشهی
به روز خجسته ســر مهر ماه                 به  سر  بر نهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی اندوه گشـت از بدی                گرفتند  هر  کــس ره  بـخردی
دل از داوری­هـا بپرداخـتـنـد                    به آیین، یکی، جشن نو ساختند
نـشـسـتـنـد  فرزانگان،  شادکام             گـرفتند هـر یک ز یاقوت، جام
می روشن و چهره ی شاه نـَو                جهان  نو  ز  داد از سر ِماه نـَو
بـفـرمـود  تا  آتش  افـروخـتـنـد                همه  عنبر  و  زعفران سوختند
پـرسـتـیـدن مهرگان دیـن اوسـت             تن آسانی  و خوردن آیین اوست
کنون  یادگارست  از و ماه مهر               به کوش و به رنج ایچ منمای چهر

جشن مهرگان که در گذشته آن را میتراکانا یا متراکانا (Metrakana) می­نامیدند و در نخستین روز از پاییز برگزار می­شد، پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانی و هندی است در ستایش ایزد «میثرَه» یا «میترا» و بعدها مهر که از مهر روز آغاز شده تا رام روز به اندازه­ی شش روز ادامه دارد. در قدیم مهر ماه از 16 مهرماه کنونی آغاز میشده و جشن مهرگان از 16 تا 21 مهرماه کنونی ادامه دارد. جشن مهرگان قدمتی زیاد داره و در نوشته ها و آثار به جا مانده از اندیشمندان و علما همه این روز را یکسان تعریف کردند.

در برهان قاطع خلف تبریزی نیز درباره­ی مهرگان آمده که:     "نام روز شانزدهم از هر ماه و نام ماه هفتم از سال شمسی باشد و آن بودن آفتاب عالم تاب است در برج میزان که ابتدای فصل خزان است و نزد فارسیان بعد از جشن و عید نوروز که روز اول آمدن آفتاب است به برج حمل از این بزرگتر جشنی نمیباشد و همچنان که نوروز را عامه و خاصه می­باشد، مهرگان را نیز عامه و خاصه است و تا شش روز تعظیم این جشن کنند. ابتدا از روز شانزدهم و آن را مهرگان عامه خوانند و انتها روز بیست و یکم و آن را مهرگان خاصه (روز جشن مُغان یعنی آتش پرستاران خوانند) و عجمان گویند که خدای تعالی زمین را در این روز گسترانید و اجساد را در این روز محل و مقر ارواح گردانید" ...

ابوریحان بیرونی نیز می‌آورد :   "در روز مهرگان فرشتگان به یاری کاوه ی آهنگر شتافتند و فریدون به تخت شاهی نشست و ضحاک را در کوه دماوند زندانی کرد و مردمان را از گزند او برهانید" ...

و تاریخ نگار دیگری به نام ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی که در سال 444 هجری کتاب «زین­الاخبار» را نگاشته از جشن­های ایران باستان بخشی را آورده است و درباره­ی مهرگان می­گوید :    "این روز مهرگان باشد و نام روز و ماه همراهند و چنین گویند که اندر این روز آفریدون بر بیوراسب که او را ضحاک گویند، پیروز شد و او را اسیر کرد و او را بست و به دماوند برد و در آنجا وی را زندانی کرد. مهرگان بزرگ و برخی از مغان چنین گویند که این پیروزی فریدون بر بیوراسب، رام روز بوده است و زرتشت که مغان او را به پیامبری دارند، ایشان را فرموده است، بزرگ داشتن این روز و روز نوروز را".

منوچهری دامغانی :

شاد باشید که جشن مهرگان آمد        بانگ و آوای ِدَرای ِکاروان آمد
کاروان مهرگان از خَزران آمد                 یا ز اقصای بلاد چینستان آمد
نا از این آمد، بالله نه از آن آمد             که ز فردوس برین وز آسمان آمد
مهرگان آمد، هان در بگشاییدش          اندر آرید و تواضع بنماییدش
از غبار راه ایدر بزداییدش                    بنشانید و به لب خرد نجاییدش
خوب دارید و فرمان بستاییدش            هرزمان خدمت لختی بفزاییدش

چگونگی برگزاری کنونی جشن مهرگان:

امروزه هم میهنانمان چند روز مانده به پاییز با خانه تکانی به پیشباز پاییز و مهرگان می­روند، در روز مهر از ماه مهر جلوی در خانه­ها را آب پاشی و جارو کرده و پس از آن با رفتن به نیایشگاه­ها و گردهم آمدن با تهیه­ی خوراک­های سنتی از یکدیگر پذیرایی می­کنند و با سخنرانی­، خواندن سرود و شعر و دکلمه جشن مهرگان را با شادی برپا می­کنند. در برخی روستاهای کشور، جشن مهرگان همراه با اجرای موسیقی سنتی همراه است بدین گونه که در روز پنجم پس از مهرگان، گروهی از اهالی روستا که بیشتر آنان را جوانان تشکیل می­دهند در تالار مرکزی یا نیایشگاه مرکزی روستا یا سرچشمه و قنات، گرد هم می­آیند و «گروه ساز» را تشکیل می­دهند، هنرمندان روستایی نیز با سُرنا و دف گروه را همراهی می­کنند، آن­ها با هم حرکت کرده و از یک سوی روستا و از نخستین خانه مراسم بازدید از اهالی روستا را آغاز می­کنند و با شادی وارد خانه­ها می­شوند؛ کدبانوی هر خانه مانند همه­ی جشن­های ایرانی نخست آینه وگلاب می ­آورد و اندکی گلاب در دست افراد ریخته و آینه را در برابر چهره­ی آن­ها نگه می­دارد و سپس (لــُرَک) را که فراهم نموده میان همه­ی گروه پخش می­کند، این آجیل مخصوص، مخلوطی است از تخم کدو، آفتابگردان، و نخودچی کشمش که همراه با شربت و چای پذیرایی می شود. آنگاه یکی از افراد گروه ِساز که صدایی رسا دارد نامهای کسانی را که پیش از این در این خانه سکونت داشته و درگذشته­اند باز می­گوید و برای همه ی آن­ها آمرزش و شادی روان آرزو می­کند. پس از آن بشقابی از لرک از این خانه دریافت می­کنند و در دستمال بزرگی که بر کمر بسته­اند می­ریزند و از خانه بیرون می آیند و به خانه بعدی می­روند. چنان که در خانه­ای بسته باشد برای لحظه­ای بیرون خانه می­ایستند و با بیان نام­های درگذشتگان آن خانه، بر روان و فروهر آنها درود می­فرستند. برخی از خانواده­ها نیز پول و میوه برای استفاده در جشن مهرگان به گروه می­دهند و برخی دیگر نیز نوعی نان مخصوص به نام (لورگ) درست می­کنند و گوشت­های بریان شده که به قطعات کوچکی تقسیم شده است همراه با سبزی داخل آن قرار داده به گروه می­دهند. پس از پایان مراسم در نیایشگاه، موبد یا کدخدا، آجیل، میوه و نان و گوشت و سبزی گردآوری شده را در میان شرکت کنندگان پخش می­کند. مردم تا آنجا که امکان دارد با لباسهای ارغوانی یا سرخ گرد هم آمده و به پایکوبی و شادی می­پردازند و هر یک چند نبشته­ی شادباش (کارت تبریک) برای هدیه به همراه دارند.

:سفره مهرگان

خوان یا سفره­ی مهرگان نیز همچون سفره­ی هفت سین نوروز و دیگر سفره­های جشن­های ایرانی، هفت­چینی از میوه­ها و خوراکی­هاست همراه با شاخه هایی از درختان «سرو»، «مورد» و «گز» و شربتی از عصاره­ی  هوم  که با شیر رقیق شده و نان مخصوص «لورگ» که روی پارچه‌ای ارغوانی گرد ِیک آتش­دان چیده می شوند.  هفت میوه­ همچون سیب، انار، ترنج، سنجد، بی (به)، انگور سفید، انجیر، کُـنار، زالزالک، ازگیل، خرمالو و ...
آجیل ویژه­ای از هفت خشکبار از جمله مغز گردو، پسته، مغز فندق، بادام، تخمه، توت خشک، انجیر خشک، نخودچی و ...
آش هفت غله از گندم، جو، برنج، نخود، عدس، ماش و ارزن.  
کاسه­ای پر از آب و گلاب و سکه و برگ آویشن همراه با گل­های بنفشه و نازبو (ریحان)، آیینه، سرمه دان، شیرینی و بوی­های خوش همچون اسفند و عود و کُندر.